Door twee minuten stilte in acht te nemen, herdenken we allereerst al diegenen die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen of vermoord. Daarnaast herdenken we de Nederlanders die zijn omgekomen in oorlogssituaties en bij vredesoperaties na de Tweede Wereldoorlog. Op deze manier houden we op een respectvolle manier onze herinneringen aan de slachtoffers levend. En daarmee het besef dat vrijheid niet vanzelfsprekend is, maar iets dat we moeten koesteren. Dit geven we steeds opnieuw aan elkaar en aan volgende generaties door. Dat dit van groot belang is, blijkt onder andere uit het gedicht van Roos Reinartz. Roos Reinartz won dit jaar het project ‘Dichter bij 4 mei’, de jaarlijkse dichtwedstrijd voor jongeren van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Deze wedstrijd is dit jaar gehouden in de provincie Utrecht en vanavond leest Roos haar gedicht zelf voor op De Dam in Amsterdam. Omdat u vanavond hier bent, lees ik het graag aan u voor.
Nachtelijke overdenkingen
4 mei, ik lig in bed maar kan niet slapen
Beelden flitsen door mijn hoofd
Foto’s die ik zag op tentoonstellingen
kransen onder monumenten,
een man tegen een muur, zijn ogen gesloten in gebed
het kamertje in mijn ooms schuur
de lucht zwaar van herinneringen Zo’n klein kamertje
zo’n klein belangrijk kamertje
een kamertje dat levens heeft gered
Ik knip mijn nachtlampje aan en kijk om mij heen
mijn laptop, mijn volle kledingkast
ik schaam mij er opeens voor
Mijn heftigste herinneringen zijn die van
een ander
Roos schetst in dit gedicht een rijkdom aan beelden en beschrijft plekken waar iets in de oorlog is gebeurd. Het is vooral de laatste zin die treft. Daarin test zij als jongere haar herinnering aan die van een ander. En in mijn ogen laat zij daarmee zien hoe belangrijk het is om met elkaar en met onze kinderen oorlogsslachtoffers te blijven herdenken. Gelukkig hebben wij in Nederland de afspraak dit elk jaar samen op 4 mei te doen.
Vrijheid spreek je af
Het thema van de 4 en 5 mei viering is dit jaar: vrijheid spreek je af. Met elkaar afspraken maken is van groot belang om oorlog te voorkomen en onze vrijheid te borgen. Want vrijheid krijgt vorm, zowel praktisch als juridisch, in afspraken, regels en verdragen. Niet voor niets eindigde de Tweede Wereldoorlog in Nederland officieel op 6 mei in 1945 met handtekeningen aan een tafel in Hotel De Wereld in Wageningen. En niet voor niets werden vervolgens afspraken gemaakt en overeenkomsten en verdragen gesloten, waarmee het Europa-in-oorlog langzaam veranderde in naoorlogs Europa. De geschiedenis kent vele verdragen, nauw verbonden met oorlog, agressie en gewapend conflict. De Vrede van Utrecht, ondertekend in 1713, wordt gezien als een keerpunt in de Europese geschiedenis. Voor de eerste keer paste men diplomatie toe in plaats van strijd om een conflict te beëindigen: in plaats van het gevecht, zegevierde de methode van onderhandelen. Maar niet elk vredesverdrag werkt goed. Soms is het ongewild een pauze op weg naar de volgende oorlog. In de Spiegelzaal van het Paleis van Versailles werden na de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) de vijandigheden tussen Duitsland en de geallieerde overwinaars beëindigd. Maar vanwege de verstikkende afspraken die Duitsland kreeg opgelegd, werd dit verdrag een opmaat naar het volgende conflict: de Tweede Wereldoorlog. Als wraak en genoegdoening de basis van een verdrag zijn, dan is de houdbaarheid ervan beperkt. Het klinkt logisch: afspraken maken over vrijheid en deze vastleggen in een verdrag. Maar vrij zijn doe je nooit alleen, altijd samen. Een verdrag moet fair gevonden worden door alle partijen. Ook betreft een verdrag niet alleen het papier waarop je de afspraken met handtekeningen bezegelt. Het betekent ook dat alle partijen zich aan het verdrag en de afspraken dienen te houden. Je moet een verdrag dus als het ware ook ‘verdragen’. Dat laatste valt niet altijd mee. Want afspraken geven je het vermogen om te doen, maar geven tevens aan dat je bepaalde zaken moet laten. Vrijheid is namelijk wederkerig. Kortom: afspraken bieden ruimte, maar afspraken begrenzen ook. Vrijheid is niet iets wat vanzelfsprekend bestaat en blijft bestaan. Het is iets wat mensen samen moeten maken, onderhouden en bewaken. En steeds opnieuw bespreken. Soms moeten daarbij afspraken over vrijheid worden herzien. Bijvoorbeeld omdat voorkeuren en omstandigheden wijzigen, of omdat ze achteraf gezien niet fair waren en partijen eronderuit willen, of omdat ze simpelweg zijn ingehaald door de actualiteit. Dergelijke veranderingen kunnen tot stevige discussies leiden. Want afspraken en verdragen zijn weliswaar niet voor altijd en eeuwig, maar ook niet voor zomaar even nu. Onze afspraken over vrijheid vereisen daarom permanent gesprek. Dat is soms moeilijk, maar wel nodig. Op het debat over afspraken mag dan ook nooit een taboe rusten. Niet op afspraken tussen staten, niet op afspraken tussen regeringen en hun burgers en niet op afspraken tussen mensen onderling. Verdragen gaan niet alleen over oorlog en vrede. Verdragen gaan ook over integratie, samenwerking en partnerschap. Ons dagelijks leven is vol met afspraken. Afspraken ordenen het sociaal verkeer, stellen ons tot handelen in staat en bieden ruimte om te ontplooien, ondernemen en ontwikkelen. Afspraken zijn woorden waarmee we onze onderlinge conflicten temmen en onszelf en elkaar de vrijheid geven.